Dodenherdenking 2025: Vrijheid is nooit af

Vandaag staan wij stil bij een bijzonder moment in onze geschiedenis: de dodenherdenking in het jaar van de viering van 80 jaar vrijheid. Acht decennia geleden kwam er een einde aan een periode van onderdrukking, geweld en angst tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een periode waarin miljoenen mensen hun leven verloren. 
Sommigen werden van hun leven beroofd tijdens activiteiten ten behoeve van  het verzet, anderen stierven in stilte – in kampen, op straat, of ver weg van huis. Wij eren hen vandaag. En wij erkennen dat onze vrijheid is gebouwd op hun offers.

Vrijheid lijkt vanzelfsprekend, tot het dat niet meer is. In 1945 was de opluchting groot, maar het vertrouwen broos. De wonden waren diep, en de verhalen soms te pijnlijk om te vertellen. Toch zijn juist die verhalen van onschatbare waarde. Ze herinneren ons eraan wat er op het spel staat als recht, menswaardigheid en democratie worden uitgehold.

Tachtig jaar later leven wij in een land waar je wettelijk gezien mag zeggen wat je denkt, waar je mag zijn wie je bent, en waar je mag geloven wat je wilt. Maar die vrijheid is niet vanzelf gekomen – en ze blijft ook niet vanzelf. Vrijheid vraagt onderhoud. Aandacht. En moed.

Dat mogen we nooit vergeten.

Die verantwoordelijkheid zien we ook terug in de inzet van onze militairen, toen en nu. In de Tweede Wereldoorlog gaven velen hun leven voor de bevrijding van ons land en dat van anderen. 
In de jaren daarna bleven Nederlandse militairen zich wereldwijd inzetten voor vrede en veiligheid – in vredesmissies, in conflictgebieden, onder moeilijke omstandigheden. Ook dat is de keerzijde van vrijheid: dat zij soms verdedigd moet worden, met risico’s die verder reiken dan landsgrenzen.

We zijn onze veteranen dank verschuldigd. Niet alleen voor hun inzet, maar ook voor het doorgeven van hun ervaringen – aan jongere generaties, aan ons allen. Want hun verhalen brengen abstracte begrippen als ‘vrijheid’ en ‘vrede’ terug naar de menselijke maat.

Tachtig jaar verder zijn we nog steeds niet klaar. Want terwijl wij herdenken zijn er in andere delen van de wereld mensen die vechten voor wat wij vaak als vanzelfsprekend ervaren. In Oekraïne vecht een volk voor zijn soevereiniteit. In het Midden-Oosten, in Soedan, in delen van Afrika en Azië, wordt vrijheid elke dag onder druk gezet. 

En terwijl wij hier in vrijheid samenkomen, worden elders mensen geconfronteerd met onderdrukking, geweld en uitzichtloosheid. In Gaza zien we het immense menselijke leed dat oorlog met zich meebrengt – voor burgers, voor kinderen, voor gezinnen die nauwelijks nog een veilig heenkomen hebben. 

Het herinnert ons eraan hoe kostbaar vrede is, hoe kwetsbaar mensenlevens zijn, en hoe urgent het blijft om te streven naar rechtvaardigheid en menselijkheid – waar ook ter wereld.

Ook dichter bij huis zien we spanningen oplaaien, en polarisatie toenemen. De lessen uit het verleden zijn daarmee actueler dan ooit. We lijken wederom terecht te zijn gekomen in een internationaal politiek schaakspel waarbij deels dezelfde instrumenten worden ingezet zoals in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. 

Het claimen van grondgebied en het economisch proberen te straffen van landen die niet wensen te buigen. Maar de tijden zijn qua inzet van instrumentaria ook veranderd. Onze samenleving is inmiddels kwetsbaar geworden doordat wij afhankelijk zijn van vitale onderdelen zoals drinkwater en elektriciteit. Grote voorraden zijn er niet omdat we alles zo efficiënt mogelijk hebben ingeregeld. Hierdoor kunnen aanvallen op deze vitale onderdelen leiden tot een grote ontwrichting van onze samenleving. 

Het is aan ons om de lessen uit het verleden levend te houden zodat we onze kwetsbaarheid en die van mensen uit oorlogsgebieden in het vizier blijven houden. Door te luisteren naar de verhalen van ooggetuigen, maar ook door verhalen door te geven – van generatie op generatie. Niet als geschiedenisles, maar als moreel kompas.

Daarom is het van groot belang dat we de jeugd blijven betrekken bij deze waanzinnig moeilijke opgave. Zij zijn de eersten die wellicht een nieuwe vorm van herdenken zullen dragen waarbij de actualiteit en de steeds aanwezige gevaren inzichtelijk blijven. Deze herdenking zal een bijdrage moeten blijven leveren aan het continue bouwen aan verdraagzaamheid en onderling respect binnen onze samenleving. In hun eigen woorden, via nieuwe media, en met hun eigen vragen. We moeten hen helpen begrijpen wat vrijheid betekent – én wat het kost als we die verliezen.

Vrijheid is nooit af. Het is een opdracht aan ons allemaal. Door herinnering levend te houden. Door op te komen voor rechtvaardigheid. En door in dialoog te blijven, juist als het schuurt.

Laten we die opdracht samen dragen. Niet alleen vandaag, maar elke dag opnieuw.